सावित्रीबाई फुले यांची माहिती

Savitribai fule

                    सावित्रीबाई फुले यांचा जन्म ३ जानेवारी १८३१ रोजी सातारा जिल्ह्यातील नायगाव गावात झाला. सावित्रीबाईंच्या आईचे नाव लक्ष्मीबाई आणि वडिलांचे नाव खंडोजी नेवसे पाटील होते. वयाच्या नऊव्या वर्षी तिचा विवाह क्रांतिसूर्य महात्मा ज्योतिबा फुले यांच्याशी झाला, त्यावेळी त्या अशिक्षित होत्या. लग्नानंतर फुले यांनी त्यांना लिहायला-वाचायला शिकवले. त्याकाळी चूल आणि मुले ही फक्त महिलांचीच समजली जात होती, मुलींना शाळेत पाठवले जात नव्हते. मुली आणि स्त्रियांना शिक्षणाचा अधिकार नव्हता. पण जिद्दी सावित्रीबाईंनी असे असतानाही अभ्यास केला. ज्योतिबांसोबत त्यांनी १९४८ साली पुण्यातील बुधवार पेठेत मुलींसाठी पहिली शाळा सुरू केली. अनेकांनी विरोध केला पण सावित्रीबाई, ज्योतिबा डगमगले नाहीत.

         शाळेत जाताना लोकांनी दगडफेक केली आणि शेणही मारले, पण ते मागे हटले नाहीत. सावित्रीबाईंनी मुलींना शिक्षणाच्या प्रवाहात आणून क्रांती घडवली. त्यामुळे सावित्रीबाईंचा जन्मदिवस बालिका दिन आणि महिला शिक्षण दिन म्हणून साजरा केला जातो.

         मी आणि माझे पती ज्योतिबा यांनी लावलेल्या रोपट्याचे आज वटवृक्ष झाले आहे याचा मला अभिमान वाटतो. आज असे कोणतेही क्षेत्र नाही जिथे महिलांचा सहभाग नाही.

        पण 200 वर्षांपूर्वी असे चित्र नव्हते. स्त्री ही चूल होती आणि मूल एवढ्यापुरतेच मर्यादित होते. तिला घराच्या उंबरठ्याच्या बाहेर पाऊलही टाकू दिले नाही. ती घरातील सजावटीची वस्तू मानली जात असे. शिक्षणाने मानवी जीवनाचा विकास होतो, हे महात्मा फुले जाणत होते, म्हणून त्यांनी सर्व प्रकारचे प्रयत्न केले आणि स्त्री शिक्षणासाठी रात्रंदिवस काम केले, त्यामुळेच आज महिलांची प्रगती दिसून येते. 

       माझ्या आयुष्यात आलेली सर्व दु:खं, संकटं सर्व महिलांच्या आयुष्यात येतात. त्यामुळे महिलांनी मागे राहू नये. जीवनातील संकटाचा सामना फक्त महिलाच करू शकतात. तिला देवाने दिलेली सहनशक्ती खूप मिळते.

            सावित्रीबाई फुले ही भारताच्या इतिहासातील एक महत्त्वपूर्ण व्यक्ती आहे. भारतातील पहिल्या  महिला शिक्षिका म्हणून त्यांना ओळखतात  आणि त्यांनी देशाच्या पारंपारिक जातिविरुद्ध लढण्यासाठी खुप परिश्रम घेतले. त्यांच्या प्रयत्नांमुळे समाजाकडून दुर्लक्षित असलेल्या अनेक लोकांचे महिलांचे जीवन सुधारण्यास मदत झाली आहे.

                     ज्योतिबांना लहानपणापासूनच जातीवादाचा त्रास होता. अस्पृश्यांचे हाल पाहून ज्योतिबांना राग यायचा. अशा अमानवी परंपरा आणि कर्मकांडाच्या विरोधात ज्योतिबाचे मन पेटले. ज्योतिबाच्या मनात धगधगता ज्योत पेटवण्याचे काम सावित्रीनेच केले आणि ती खरी सामाजिक क्रांतीची ज्योत बनली. शिक्षणाच्या प्रसारासाठी इतर सामाजिक क्षेत्रात काम करणे आवश्यक आहे, महिलांचा आत्मविश्वास वाढवणे आवश्यक आहे, हे सावित्रीबाईंनी ओळखले. त्यानंतर पती जोतिबा फुले यांच्यासमवेत त्यांनी महाराष्ट्रातील स्त्री शिक्षणाच्या सुरुवातीच्या टप्प्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली.

                       जुलै १८८७ मध्ये जोतिराव फुले यांना अर्धांगवायू झाला. 28 नोव्हेंबर 1890 रोजी ज्योती रावांचे त्या आजाराने निधन झाले. ज्योती रावांचे पुतणे नाराज झाले आणि त्यांनी ज्योतीरावांचे दत्तक पुत्र यशवंतराव यांना विरोध करण्यास सुरुवात केली, कारण अंत्ययात्रेदरम्यान टिटवे धारण करणाऱ्याला वारसा हक्क मिळतो. त्यावेळी सावित्रीबाईंनी हिंमत दाखवून स्वत:ला धरले. अंत्ययात्रेच्या अग्रभागी जाऊन ज्योतीरावांच्या पार्थिवाला स्वतःच्या हातांनी अग्नी दिला. यशवंतराव हे विधवेचे पुत्र असल्याने त्यांना मुलगी द्यायला कोणी तयार नव्हते. यशवंत यांचा विवाह 4 फेब्रुवारी 1889 रोजी कार्यकर्ता ज्ञानोबा कृष्णाजी ससाणे यांच्या राधा नावाच्या मुलीशी झाला. महाराष्ट्रातील हा पहिलाच आंतरजातीय विवाह आहे.

                       1897 मध्ये पुण्यात प्लेगची साथ पसरली. या जीवघेण्या आजाराने अनेकांचा बळी घेतला होता. त्यातून उद्भवलेली परिस्थिती लक्षात घेऊन प्लेगग्रस्तांची सेवा करताना सावित्रीबाईंनाही प्लेग झाला. यामध्ये 10 मार्च 1897 रोजी वयाच्या 66 व्या वर्षी त्यांचे निधन झाले.

                 सावित्रीबाईंच्या सामाजिक कार्याबद्दल कृतज्ञता म्हणून, 1995 पासून 3 जानेवारी, सावित्रीबाईंचा वाढदिवस, बालिका दिन म्हणून साजरा केला जातो. सावित्रीबाईंना ज्ञानज्योती, क्रांतीज्योती या टोपणनावांनीही ओळखले जाते.

               18 व्या शतकाच्या उत्तरार्धात आणि 19 व्या शतकाच्या सुरुवातीच्या काळात पेशव्यांनी पुण्यावर राज्य केले. पेशवाईचा हा कालखंड मराठी संस्कृतीचा हळूहळू अधोगतीचा काळ मानला जातो. परिणामी, 1818 मध्ये, इंग्रजांनी मराठी राज्य ताब्यात घेण्यास सुरुवात केली आणि एका नवीन युगाची सुरुवात केली.

              1848 मध्ये पुण्यात महाराष्ट्रातील पहिल्या मुलींच्या शाळेचे संस्थापक महात्मा ज्योतिबा फुले यांनी ही शाळा सुरू करून स्त्री शिक्षणाचा पाया घातला. त्यानंतर १८५३ मध्ये सावित्रीबाईंनी या शाळेत मुलींना शिकवायला सुरुवात केली.

              त्याकाळी पुण्याच्या पारंपरिक समाजव्यवस्थेने स्त्रियांनी शिकणे हे पाप आणि त्यांना शिकवणे हे पाप मानले. यामुळे शहरातील उच्चवर्गीय आणि सनातनी लोक संतप्त झाले, त्यांनी सावित्रीबाईंना विविध मार्गांनी त्रास देण्यास सुरुवात केली.

                      सावित्रीबाई फुले भाषण

                1 जानेवारी -दैनंदिन शालेय परिपाठ

→ प्रार्थना

गे मायभू तुझे मी फेडीन पांग सारे.

→ श्लोक : 

अगदी मूलवयापासोनि । उत्तम चालीरीतींची राहणी कार्यों चपल, सावध जीवनी | शिक्षण देवोनि करावी- ग्रामगीता १ जानेवारी अगदी लहानपणापासून उत्तम चालीरीती, राहणी शिकवावी, कार्यात चपलता आणि सावधता शिकवावी, शिक्षणाने तिख्यातव्या गोष्टी निर्माण कराव्यात. 

चिंतन -

 सेवेचाचि नाद, सेवेचाचि छंद, सेवेचा आनंद सर्वकाळ - विनोबा भावे सेवा हे एक आनंददायी व्रत आहे. भक्तीचाच एक प्रकार आहे. बालपणी आईवडिलांची सेवा करावी. पुंडलिकासारखी मारुतीने रामाची पासून सेवा केली होती. मोठ्या लोकांची सेवा करायला तर त्यांचे समाजसेवा, देशसेवा करण्याची इच्छा निर्माण होते.

कथाकथन -

 'वेळेचे महत्त्व' - वेग किंवा गती यामुळे आधुनिक जीवन धावपळीचे झालेले आहे. झपाट्याने होणारे शहरीकरण, उद्योगधंद्यांची अविरत वाढ आणि विज्ञानाच्या प्रगतीबरोबर निर्माण होणाऱ्या विविध समस्या या आता नित्य भेडसावरणान्या गोष्टी आहेत. जीवनसंघर्ष दिवसेंदिवस अटळ होत आहे. 'थांबला तो संपला' हे आता नेहमीच लक्षात ठेवावे लागत आहे. कुणाला कशाची उसंत नाही. उसंत घ्याल तर स्पर्धेतून बाजूला फेकले जाल | असे काळ सांगतो आहे. गाडी पकडणे, कार्यालयात वेळेवर पोहोचणे, रहदारीची समस्या लक्षात घेऊन वेळेचे नियोजन करणे आणि दर क्षण वेळेचे भान ठेवणे आता अत्यावश्यक होऊन बसलेले आहे. काळाच्या गतीचा कायदा सर्वांनाच पाळावा लागतो असा काळ आहे. म्हणून वेळेचे नुसते भान आहे. एवढ्याने आता भागणार नाही तर वेळेचे नियोजन करणे आवश्यक आहे. म्हणून वेळेचे नुसते भान आहे एवढ्याने आता भागणार नाही तर वेळेचे नियोजन करणे आवश्यक आहे. तेव्हा, वेळेचे भान, त्यानुसार नियोजन आणि नियोजननुसार वाटचाल हा यशाचा मंत्र आहे यालाच आपण वक्तशीरपणा असे आधुनिक काळात मानले जाते. वेळेचे मोल पैशाहून अधिक आहे असे मानतात. आपण वक्तशीरपणे वागले नाही तर आला क्षण गेला क्षण, होती काही राहिले नाही वेळ नाही । पाळणार तर, हाती काही इरले नाही ।। असे म्हणून हात चोळीत आपल्याला बसावे लागेल. एकदा अमेरिकेचे प्रख्यात संशोधक, राजनितीज्ञ आणि दार्शनिक बेंजामिन फ्रैंकलिन यांचे एक पुस्तकाचे दुकान होते. एकदा एक ग्राहक दुकानात शिरले. बरीच पुस्तके बघितली, शेवटी एक पुस्तक निवडले. या पुस्तकाची किंमत काय आहे? त्याने दुकानातील नोकराला विचारले. एक डॉलर नोकराने उत्तर दिले. या पुस्तकाची किंमत कमी होणार नाही का? ग्राहकाने दुसरा सवाल केला. पुस्तकाची किंमत कदापि कमी होणार नाही, नोकराने उत्तर दिले. दुकानाचे मालक फ्रँकलिन कोठे गेले आहेत, मला त्यांना भेटायचं आहे नोकराने कॅबिनकडे बोट दाखविले व फ्रैंकलिन आत बसल्याचे सांगितले. ग्राहक कॅबिनमध्ये घुसला, त्याने फ्रँकलिनला नमस्कार केला. हातातील पुस्तक फ्रँकलिन यांना दाखवीत ग्राहकाने या पुस्तकाची किंमत कमी होणार नाही का? सवाल केला. पुस्तकाची किंमत सव्वा डॉलर आहे, फ्रैंकलिन म्हणाले. आता तर तुमच्या नोकराने पुस्तकाची किंमत एक | डॉलर सांगितली, ग्राहक म्हणाले. पाव डॉलर ही माझ्या वेळेची किंमत आहे. शेवटी पुस्तकाला किती पैसे द्यावयाचे? ग्राहकाने फ्रँकलिनला विचारले. | दौड डॉलर फ्रैंकलिनने लगेच उत्तर दिले. तुम्ही जितका वेळ माझा घालवाल, तितकी किंमत त्या पुस्तकाची वाढत राहणार आहे, हे लक्षात घ्या. पुस्तकाची किंमत वाढते ती माझ्या वाया घातलेल्या वेळेबद्दल. ग्राहकाने पुस्तकासाठी दीड डॉलर मोजले व तो दुकानाबाहेर पडला. वेळ वाया घालविल्याबद्दल त्याला पुस्तकासाठी एक डॉलरसाठी दीड डॉलर मोजावे लागले. वेळेचे महत्व किती असते, हे आपल्यालाही कळावयास हवे. 

सुविचार - 

• जीवन हे अमूल्य आहे तर वेळ मौल्यवान आहे. 

दिनविशेष 

- 'दीनबंधू' ची सुरूवात - १८७७ :- नारायण मेघाजी लोखंडे हे महात्मा फुले यांचे सहकारी. त्यांनी 'दीनबंधू'चा सत्यशोधक समाजाच्या मुखपत्राची स्थापना केली. तसेच 'गुराखी' नावाचे दैनिकही काढले. ते आपल्या पत्रांतून शेतकरी व कामगारांची बाजू हिररीने मांडत. त्यांनी मुंबईत पहिली कामगार परिषद भरवली व कामगारहिताच्या मागण्या मांडल्या. 'बॉम्बे मिल हँडस् असोसिएशन' ही भारतातील पहिली कामगार संघटना त्यांनी स्थापन केली. ते भारतातील पहिली कामगार संघटना त्यांनी स्थापन केली. ते भारतातील कामगार चळवळीचे आदय प्रवर्तक होते. 'दीनबंधू' हे नियतकालिक संपादक म्हणून कृष्णराव भालेकर चालवित होते... 

→ मूल्ये 

- आदरभाव, कर्तव्यदक्षता, राष्ट्रप्रेम.

 → अन्य घटना 

 • ख्रिस्ती नववर्ष दिन महार बटालियनने पेशव्यांचा भिमा कोरेगांव येथे पराभव केला. १८१८ • महादेव हरिभाई देसाई जन्मदिन १८९२ • स्वा. सावरकरांच्या मित्र मेळ्याची स्थापना १९०० • 'उद्यम' मासिकास सुरुवात १९१९ • गव्हर्नमेंट ऑफ इंडिया अॅक्ट अंमलात आला व देशात कायदेमंडळे स्थापन झाली १९१९ • 'सृष्टिज्ञान' मासिकास सुरुवात १९२८ • मुंबई मध्ये हजारो अस्पृश्य समाजाने म. गांधीचा निषेध केला. १९३२ • ना. भि. परूळेकर यांनी 'सकाळ' हे वृत्तपत्र सुरू केले - १९३२ • भाई कोतवालांचे आत्मसमर्पण १९४३ • 'ज्ञानप्रकाश' या एकशेदोन वर्षे चाललेल्या वृत्तपत्राचा शेवटचा अंक निघून बंद पडले १९५१ • डॉ. शांतीस्वरुप भटनागर स्मृतिदिन १९५५ • माजी संस्थानिकांचे विशेषाधिकार व पेन्शन रद्द १९७२ • स्वतंत्रता सेनानी सरस्वतीसिंह चन्दापुरी स्मृतीदिन २००६.

 → उपक्रम -

  नवीन वर्षाच्या शुभेच्छेसाठी 'भेटकार्ड' तयार करणे

. → समूहगान 

- बहु असोत सुंदर संपन्न की महा

→ सामान्यज्ञान 

- मराठी भाषेतून दरवर्षी २०० च्या वर दिवाळी अंक प्रसिद्ध होतात. एवढ्या मोठ्या प्रमाणावर दिवाळी अंक प्रसिद्ध होणारे महाराष्ट्र हे एकमेव राज्य आहे. दरवर्षी ही संख्या वाढतेच आहे. काही अंक विशिष्ट विषयांना वाहिलेले असतात.

🛑  *संपूर्ण अभ्यास* 🛑

*पहिली ते दहावी अभ्यास, शिष्यवृत्ती, मराठी हिंदी इंग्रजी व्याकरण, गोष्टी,story साठी भेट दया*

*https://www.godavaritambekar.com/p/blog-page_47.html?m=1*

☘️☘️☘️☘️☘️☘️☘️

🔮 *वर्णनात्मक नोंदी 1ली ते 5वी*

https://www.godavaritambekar.com/p/blog-page_99.html?m=1

🔮 *वर्णनात्मक नोंदी 6 वी ते 8वी*

https://www.godavaritambekar.com/p/5-8.html?m=1

📕📗📘📙📕📗📘📙

*✳️इयत्ता दहावी सर्व विषय ऑनलाईन चाचणी*

https://www.godavaritambekar.com/p/blog-page_34.html?m=1

✳️ *इयत्ता नववी सर्व विषय ऑनलाईन चाचणी*

https://www.godavaritambekar.com/p/blog-page_93.html?m=1

*✳️इयत्ता आठवी सर्व विषय ऑनलाईन चाचणी*

https://www.godavaritambekar.com/p/blog-page_60.html?m=1

*✳️इयत्ता सातवी सर्व विषय ऑनलाईन चाचणी*

https://www.godavaritambekar.com/p/blog-page_32.html?m=1

*✳️इयत्ता सहावी सर्व विषय ऑनलाईन चाचणी*

https://www.godavaritambekar.com/p/blog-page_5.html?m=1

✳️ *इयत्ता पाचवी सर्व विषय ऑनलाईन चाचणी*

https://www.godavaritambekar.com/p/blog-page_64.html?m=1

*✳️इयत्ता चौथी सर्व विषय ऑनलाईन चाचणी*

https://www.godavaritambekar.com/p/blog-page_65.html?m=1

*✳️इयत्ता तिसरी सर्व विषय ऑनलाईन चाचणी*

https://www.godavaritambekar.com/p/blog-page_26.html?m=1

*✳️इयत्ता दुसरी सर्व विषय ऑनलाईन चाचणी*

https://www.godavaritambekar.com/p/blog-page_19.html?m=1

*✳️इयत्ता पहिली सर्व विषय ऑनलाईन चाचणी*

https://www.godavaritambekar.com/p/i.html?m=1

               31 डिसेंबर दैनंदिन शालेय परिपाठ

प्रार्थना

 नमो भास्करा दे अनोखा प्रकाश, तनुचा मनाया कराया विकास

 श्लोक

 - उपकारिणा संधिनं मिश्रण प्रकाश तनुचा प्रकाचापकारों हि लक्ष्यं लक्षणमे तयोः । सलोखा करायचा झाला, तर अपकार करू पाहणाल्या मित्राशी न करता, उपकार करू इच्छिणारा शत्रु जरी असला तरी त्याच्याशी करावा, कारण उपकार व अपकार हीच एखादा आपला मित्र आहे की शत्रू आहे. हे ओळखण्याची लक्षणे

  चिंतन

 - यश हे एका रात्रीत जादूसारखे मिळत नाहक त्यासाठी अहर्निश 'धडपड करावी लागते. 'व्यक्ती तितक्या प्रकृती', अशी माग प्रत्येकाच्या आवडीनिवडी भिन्न, प्रत्येकाची कार्यक्षेत्रे भिन्न असतात. आपण आपल्या मनाला जे रूचते त्या ज्ञानक्षेत्रात प्रावीण्य निर्माण कराय मिळविण्यासाठी धडपड करू शकतो. मात्र त्यासाठी अर्जुन, एकलव्य यांच्यासारखी तपश्चर्या करावी लागते. खेळाडू, गायक नट, साहित्यिक यांना प्रसिद्धी मिळते. पण त्या प्रसिद्धीसाठी त्यांनी केलेले अविश्रांत परिश्रम डोळ्याआड करून चालणार नाहीवेगळ्या गोष्टी करत नाहीत. ते प्रत्येक गोष्ट वेगळेपणाने करतात.

 कथाकथन

  'मातृपितृभक्त श्रावणकुमार' - क है अनोखा प्रकाश, तनुधा मनाया कराया विकास... करण्याची तीव्र इच्छा झाली. तेव्हा श्रवणकुमारने एक कावड तयार केली व दोघांना दोन पारड्यात बसवून ती कावड खांद्यावर उ सेवा है एक • श्रावणकुमार चे आई-वडील दोघेही अंध झाले होते; एकदा त्याच्या आई- केली. ब्राह्मण वर्गाला भीक मागून पोट भरण्याची त्याकाळी सवलत होती; पण इतर तीन वर्गांना न मागता जो कोणी जे काही देईल करावा लागे; पण श्रवणकुमार जंगलातून कंदमुळे, फळे गोळा करून आणीत असे व त्यावर आई-वडील व स्वतःचे पोट भरीत असे दिलेले अन्न तो स्वीकारीत नसे. अशी यात्रा करीत करीत तो अयोध्यानगरीजवळील एका बनात पोहोचला. त्यावेळी सायंकाळी वडिलांना तहान लागली. श्रवणकुमार आपला पाण्याचा तुंबा घेऊन शरयू नदीच्या काठी गेला. अयोध्येचा राजा दशरथ त्या दिवा शिकारीसाठी बाहेर पडला होता. त्यावेळी अयोध्येच्या जंगलात हत्तींनी धुमाकूळ माजविला होता. श्रवणकुमारने पाण्यासाठी शा बुडविला तेव्हा पाण्याचे बुडबुडे करीत आवाज बाहेर आला. राजा दशरथला वाटले, हत्ती पाणी पीत असावेत. त्याने शब्दवेधी बाण सोडत । अंदाजाने बाण सोडला. केवळ हत्ती समजून बाण सोडला नव्हता. कारण हत्ती मारणे धर्मविरोधी कृत्य होते. तो बाण नेमका श्रवणकुमार तो जबर जखमी झाला. त्याचे विव्हळणे ऐकून राजा दशरथ तिथे धावला. त्याने एक वल्कलधारी निर्दोष बालक जमिनीवर पडलेला पाहिला केस विस्कटले होते. हातातील पाण्याचा तुंबा उलटा होऊन वाहत होता. त्याचे शरीर रक्ताने व धुळीने भरले होते. राजाला पाहून तो "महाराज! मी आपला कधीही कोणताच अपराध केला नसताना आपण मला का मारलेत? माझे आई-वडील आंधळे आहेत. त्यांना होती, म्हणून त्यांना पाणी नेण्यासाठी मी येथे आलो होतो. ते माझी वाट पाहत असतील त्यांना काय कल्पना मी अशा प्रकारे जखमी पडलो ज्यांना कळले तरी ते चालू शकत नाही. मला माझ्या मरणाचे दुःख नाही, परंतु आई-वडिलांसाठी अतिशय दुःख मला वाटत आहे. कमी होण्याचे कारण सांगा आणि त्यांना प्यायला पाणी द्या." दशरथाला अतीव दुःख झाले. श्रवणकुमारने त्याला आई-वडीलपपीही कोणताच अपराध केला नसताना आपण मला का मारलेत? माझे आई-वडील आहे होती म्हणून त्यांना पाणी देण्यासाठी मी येथे आलो होतो. ते माझी वाट पाहत असतील त्यांना काय ना भी अशा प्रकारे धमी ले तरी ते चालू शकत नाही. मला माझ्या मरणाचे दुःख नाही, परंतु आई-वडिलांसाठी अतिशय दुःख वाटत आहे. त्यांन जखम होण्याचे कारण सांगा आणि त्यांना प्यायला पाणी द्या." दशरथाला अतीव दुःख झाले. श्रवणकुमारने त्याला आई-वडील जंगलात फुटे हे सांगितले. आपणाला ब्रम्हत्येचे पाप लागणार नाही. कारण मी वैश्य आहे, असेही सांगितले, पण मला या जखमेच्या तीव्र वेदना होत आहेत. आपला बाण माझ्या छातीतून काढा, अशा त्याने विनंती केली. दशरथाने छातीतून बाण काढताच दुःखाचा एक निःश्वास सोडून त्याने प्राण महा दशरथाला आपल्या कृत्याचा विलक्षण पश्चाताप झाला होता. त्या आगीत तो होरपळत होता. त्याने पाण्याने भरलेले भांडे घेतले श्रवणकुमारच्या माता-पित्यांजवळ पोहोचला. त्याने दुःखभन्या कंठाने आपल्याकडून घडलेल्या अपराधाचा वृत्तांत सांगितला. ते वृद्ध आपल्या मुलाच्या निधनाचे वृत्त ऐकून अत्यंत व्याकुळ झाले. ती दोघं आक्रंदत म्हणाली, 'आम्हाला आमच्या मुलाच्या मृत शरीराजवळ घेऊन चर तो आपल्या आई-वडिलांना म्हणाला "मी आपणा दोघांची सेवा केल्यामुळे मला उत्तम गती प्राप्त झाली आहे. आपण माझ्यासाठी दुःख करून आपण लवकरच माझ्याजवळ येणार आहात" त्यानंतर त्या दोघांनी दशरथाच्या मदतीने सुक्या लाकडांची चिता रचली व त्यावर श्रवणकुमारचा ठेवला. त्यांनी शरयू नदीत स्नान केले. जलाने श्रद्धांजली अर्पण केली व चित्तेवर आपले देह ठेवून प्राण सोडले. योजन आधुनिक एक डॉलर नोक ती पाणी पीत असत हसा सोडला नाही माधवी. बने काही राहिले नाही ही नोकराने दिन दुकानाचे मालक सागितले ग्राहक किंमत कमी होणार नाही का? दौड़ डॉलर लि पुस्तकाची किमत 

→ सुविचार

 • जीवन है अ →दिनविशेष द - सत्यशोधक समाजाच्या मु हिंदीने मांडत स्थानी पहिली कामगार संघटना आदय प्रवर्तक होते. 'दीन 

दिनविशेष

 • इतिहासाचार्य राजवाडे स्मृतिदिन - १९२६. ठाणे जिल्ह्यातील वरसई या गावी इ.स. १८६३ साली विश्वनाथ काशिनाथ का गांवा जन्म झाला. इंग्रजीमधील उत्तम विचारधनाची मराठी भाषेत ओळख करून देण्याच्या हेतूने त्यांनी 'भाषांतर' नावाने मासिक सुरू केले. जुनी कागदपत्रे अभ्यासून त्यांनी 'मराठ्यांच्या इतिहासाची साधने' या नावाने पहिला खंड पुस्तक रूपाने प्रसिद्ध केला (१८९८). पुढे पाच वषाच्या ध्यासाने त्यांनी संबंध महाराष्ट्रभर पायपीट करून जुनी पत्रे, दप्तरे, पोथ्या, विविध ग्रंथ उजेडात आणले आणि इतिहासाची साधने या एकूण २२ खंड प्रसिद्ध केले. कागदपत्रांचे जतन आणि संरक्षण होण्याकरिता त्यांनी १९१० मध्ये पुण्यात भारत इतिहास संशोधक मंडळ स्थापन केले. एकनाथ पूर्वकालीन ज्ञानेश्वरीची आवृत्ती प्रकाशात आणली. जिद्दीने प्रयत्न करून महानुभावांच्या सांकेतिक गुप्त लिपीचा उलगडा केला. त्यांच्या प्रतिभेची प्रेप जबरदस्त होती. इतिहासावरून भाषा, व्याकरण, समाजशास्त्र या विषयांच्या अभ्यासात ते गढून गेले. इंग्रजीवर प्रभुत्व असूनही मराठी भाषेवरील विलक्षण प्रेमामुळे आपले सर्व लिखाण मराठीत केले. महाराष्ट्राचे प्रखर पंडित इतिहासाचार्य राजवाडे ३१ डिसेंबर १९२६ रोजी धुळे कामी अल्पशा आजाराने कैलासवासी झाले.

मूल्ये 

• संशोधकवृत्ती, देशप्रेम, त्याग  

अन्य घटना

 ईस्ट इंडिया कंपनीची स्थापना - १६०० प्रसिद्ध मल्ल माणिकराव यांचा जन्म - १८७८

उपक्रम 

• विविध इतिहास संशोधकांची माहिती देणे, त्यांची चरित्रे विद्यार्थ्यांना वाचनास प्रवृत्त करणे.

समूहगान

 जयोऽस्तुते श्रीमहन्मंगले, शिवास्पदे शुभदे

सामान्यज्ञान

 • कडुलिंबाच्या पानातील रसाच्या सेवनाने अनेक विकारांचे निर्मूलन होते. खरूज, नायटे इ. त्वचारोग बरे करण्यासाठीकडुलिंबाच्या रसाचा उपयोग होतो. लिंबतेलात गंधक असते. लिंबतेल लावल्यास कंड, खाज कमी होते. लियतेलाच्या मसाजाने सांधेदुखी कमी होते. लिंबकाडीने दात, दाढा घासल्यास दंतरोग होत नाही. त्याचे शास्त्रीय नाव अझादिरक्ताईडिक

दहावी-इतिहास राज्यशास्त्र

 ३ उपयोजित इतिहास

पुढील संकल्पना स्पष्ट करा : (प्रत्येकी २ गुण)

  (१) उपयोजित इतिहास.

(२) अभिलेखागार.

  (३) नैसर्गिक वारसा.

टिपा लिहा :

(१) इंडियन म्युझियम, (प्रत्येकी २ गुण)

(२) राष्ट्रीय चित्रपट संग्रहालय (नॅशनल फिल्म अर्काइव्ह)

. उत्तर : (१) १९६४ साली राष्ट्रीय चित्रपट संग्रहालयाची स्थापना झाली. (२) भारत सरकारच्या माहिती आणि प्रसारण खात्याचा माध्यम विभाग' म्हणून हे संग्रहालय काम करते. (३) पुणे येथे या संस्थेची मुख्य कचेरी आहे. (४) चित्रपटांच्या वारशाचे जतन करण्याचे आणि आपला सांस्कृतिक वारसा जपण्याचे महत्त्वाचे कार्य ही संस्था करते.

------------------------------------------------------------------

पुढील विधाने सकारण स्पष्ट करा: (प्रत्येकी ३ गुण)

 (१) तंत्रज्ञानाचा इतिहास अभ्यासावा लागतो.

 (२) जागतिक वारशाच्या पदास पात्र ठरणारी स्थळे, परंपरा यांची यादी युनेस्कोद्वारा जाहीर केली जाते..

(३) तत्त्वज्ञानाचा इतिहास अभ्यासण्याची गरज असते

.
 उत्तर : (१) कालप्रवाहात विविध विचारसरणींचा उगम होत असतो.(२) या विचारसरणीचा समाजावर विविध काळात कमी-जास्त प्रभाव पडलेला असतो. (३) या विविध विचारसरणींचा उगम कसा झाला, त्यामागील वैचारिक परंपरा कोणत्या होत्या, यांचा शोध घेण्याची गरज असते. (४) या विचारसरणींच्या वाटचालींचा, त्यांच्या विकास- विस्ताराचा किंवा अधोगतीचा इतिहास समजून घेण्यासाठी तत्त्वज्ञानाचा इतिहास अभ्यासण्याची गरज असते.

------------------------------------------------------------------

(४) उद्योग-व्यापार यांच्या व्यवस्थापनाचा इतिहास समजून घेणे महत्त्वाचे असते.

 
उत्तर : (१) उदयोगधंदे आणि व्यापार यांचा संबंध सर्व मानवी समूहांशी येतो; त्यामुळे मानवी व्यवहाराचे क्षेत्र विस्तारते. (२) सांस्कृतिक संबंधांचे जाळेही सतत विकसित होत असते. (३) बाजार आणि व्यापार यांचे स्वरूप बदलत गेले की मानवी व्यवहारातील संबंधही बदलत जातात. (४) बदलाच्या या प्रवासावर तत्कालीन सांस्कृतिक जडणघडण, सामाजिक रचना, आर्थिक व्यवस्था यांचाही परिणाम होतो. या सर्व बाबी या उदयोग-व्यापाराच्या व्यवस्थापनाचाच भाग असल्याने उद्योग-व्यापार यांच्या व्यवस्थापनाचा इतिहास समजून घेणे महत्त्वाचे असते.
------------------------------------------------------------------

पुढील प्रश्नांची २५ ते ३० शब्दांत उत्तरे लिहा

 
 (१) जनसाठी इतिहास' ही संकल्पना स्पष्ट करा

(२) ऐतिहासिक वारसास्थळांच्या संदर्भात युनेस्कोने को कार्य केले आहे? 

उत्तर : संयुक्त राष्ट्रांच्या 'युनेस्को' या आंतरराष्ट्रीय ऐतिहासिक वारसास्थळांच्या संदर्भात पुढील कार्य केले आहे- (१) नामशेष होण्याच्या वाटेवर असलेल्या सांस्कृतिक आ नैसर्गिक वारशांचे जतन व संवर्धन कसे करावे याची मार्गदर्शक जाहीर केली.(२) जागतिक वारशाच्या पदास पात्र ठरणारी स्थळे आणि परंपरा त्यांची यादी ही संघटना वेळोवेळी जाहीर करते. (३) अशा याद्या जाहीर करून युनेस्को प्राचीन वारसा जपण्यासाठी लोकांचे व राष्ट्राचे लक्ष वेधून घेते.
------------------------------------------------------------------

(३) सांस्कृतिक वारसास्थळांच्या यादीतील महाराष्ट्रातील ठिकाणे कोणती, हे शोधून लिहा.

(४) इतिहासाविषयी लोकांत कोणते गैरसमज असतात ? 

उत्तर : इतिहासाविषयी लोकांत पुढील गैरसमज असतात
- (१) इतिहास हा विषय फक्त इतिहासकारांसाठी आणि इतिहासाचा अभ्यास करणाऱ्या विदयार्थ्यांसाठीच असतो.
- (२) वर्तमानकाळात दैनंदिन जीवनात या विषयाचा काहीच उपयोग नसतो.
- (३) इतिहास म्हणजे फक्त राजांची युद्धे व राजकारण यांतील माहिती होय.
- (४) इतिहासासारखा विषय आर्थिकदृष्ट्या उत्पादकाली जोडला जाऊ शकत नाही.

------------------------------------------------------------------

तत्त्वज्ञानाची बीजे कोणत्या विचारांत रुजलेली दिसतात?

 उत्तर : (१) विश्वाचा पसारा आणि त्यातील मानवाचे अस्तित्व च्यातील परस्परसंबंध समजून घेण्याच्या प्रयत्नांत जगातील सर्वच नवी समाज आपली अनुमाने मांडू लागले. (२) या प्रयत्नात जगाच्या उत्पत्तीसंबंधीच्या कथा रचल्या गेल्या. (३) सृष्टिचक्र आणि मानवी जीवनासंबंधीची मिथके मांडली ली. (४) देव-देवता या संबंधीच्या कल्पना व त्यांना प्रसन्न करण्यासंबंधीचे विधी सांगितले गेले. या तात्त्विक विवेचनात तत्त्वज्ञानाची बीजे रुजलेली दिसतात.

------------------------------------------------------------------

(६) उपयोजित इतिहासाच्या क्षेत्रातील विविध प्रकल्पांमुळे व्यवसायाच्या कोणत्या संधी उपलब्ध झाल्या आहेत ?

(७) 'नॅशनल फिल्म अर्काइव्ह' या संस्थेच्या स्थापनेचे उद्देश कोणते होते?

(८) उपयोजित इतिहासात कोणत्या गोष्टींचा विचार केला जातो ?

 (९) उपयोजित इतिहासाच्या क्षेत्रातील सर्वसामान्य जनतेचा सहभाग स्पष्ट करा.

(१) जगातील सर्वात प्राचीन संग्रहालय कोठे सापडले ? व ते कोणी शोधले ?

 
उत्तर : (१) जगातील सर्वांत प्राचीन संग्रहालय मेसोपोटेमियातील 'उर' या शहरात सापडले. (२) ब्रिटिश पुरातत्त्वज्ञ सर लिओनार्ड वुली यांना उर या प्राचीन शहराचे उत्खनन करताना या संग्रहालयाचा शोध लागला.

------------------------------------------------------------------

(२) हे संग्रहालय कोणी बांधले होते ?

 
उत्तर : मेसोपोटेमिया राज्याची राजकन्या एनिगॉल्डी हिने उर येथील हे संग्रहालय बांधले होते.
------------------------------------------------------------------

 (३) या संग्रहालयाचा विशेष कोणता होता?

 
 उत्तर : या संग्रहालयात सापडलेल्या प्राचीन वस्तूंसोबत त्या वस्तूंचे सविस्तर वर्णन करणाऱ्या मातीच्या वटिका (अक्षरे कोरलेल्या मातीच्या पाट्या) होत्या, हा या संग्रहालयाचा विशेष होता.
------------------------------------------------------------------

प्र. पुढील प्रश्नांची सविस्तर उत्तरे लिहा : (प्रत्येकी ४ गुण)

 (१) पुढील विषयांच्या संशोधनात इतिहासाची संशोधन पद्धती कशी उपयुक्त ठरेल ते स्पष्ट करा : (अ) विज्ञान (ब) कला (क) व्यवस्थापनशास्त्र.

(२) उपयोजित इतिहासाचा वर्तमानकाळाशी कसा सहसंक असतो ?

(३) इतिहासाच्या साधनांचे जतन व्हावे, यासाठी किमान उपाय सुचता

(४) भारताच्या सांस्कृतिक वारशाचे जतन कोणाकडून केले जाते ?

 उत्तर : भारताला लाभलेल्या सांस्कृतिक वारशाचे जतन आणि संवर्धन वेगवेगळ्या पातळ्यांवर केले जाते. (१) प्रामुख्याने भारत सरकारचे पुरातत्त्वखाते हे जतनाचे कार्य करीत असते. (२) प्रत्येक राज्याची पुरातत्त्व खातीही हे काम करीत असतात. (३) 'इनटैक' (इंडियन नॅशनल ट्रस्ट फॉर आर्ट अँड कल्चरल हेरिटेज) ही स्वयंसेवी संस्था १९८४ पासून हे काम करीत आहे. (४) देशभरातील अनेक सामाजिक संस्था, स्थानिक शासन संस्था आणि इतिहासप्रेमी लोक सांस्कृतिक वारशाचे जतन करताना दिसतात. (५) सांस्कृतिक आणि नैसर्गिक वारशाचे जतन करण्यात त्या त्या विषयातील जाणकार व तज्ज्ञ तसेच स्थानिक लोक यांचेही सहकार्य होत असते.

------------------------------------------------------------------

(५) नैसर्गिक आणि सांस्कृतिक वारसा जतन करण्याच्या प्रकल्पातून कोणत्या गोष्टी साध्य होतात?

 उत्तर : नैसर्गिक आणि सांस्कृतिक वारसा जतन करण्याच्या प्रकल्पांतून पुढील गोष्टी साध्य होतात- (१) प्रकल्पांतर्गत वारसास्थळाच्या मूळ स्वरूपात बदल न करता जतनाची व संवर्धनाची कामे करणे शक्य होते. (२) स्थानिक समाजाची घडण आणि मानसिकता कशी आहे. त्यांच्यापुढे वर्तमानात कोणती आव्हाने आहेत तसेच स्थानिक लोकांच्या अपेक्षा काय आहेत यांचा आढावा घेता येतो.(३) सांस्कृतिक वारसास्थळांचे जतन आणि संवर्धन करीत असताना स्थानिक लोकांच्या भावना दुखावल्या जाऊ नयेत; उपाययोजनांचे नियोजन करता येते. यासाठी (४) नियोजित प्रकल्पाच्या कामात स्थानिक लोकांना सहभागी करून घेता येते. (५) स्थानिक लोकांच्या परंपरागत कौशल्यांना प्रोत्साहन देऊ शकतील, अशा उदयोग-व्यवसायांना चालना मिळावी, यासाठी योग्य नियोजन करणे शक्य होते.

------------------------------------------------------------------

*(६) तक्त्याच्या आधारे सविस्तर उत्तर लिहा

दहावी- इतिहास
 2-इतिहासलेखन : भारतीय परंपरा

पुढील संकल्पना स्पष्ट करा : (प्रत्येकी २ गुण)

  (१) प्राच्यवादी इतिहासलेखन.

 (२) राष्ट्रवादी इतिहासलेखन.

 (३) वंचितांचा इतिहास.

(४) वसाहतवादी इतिहासलेखन.

टिपा लिहा (प्रत्येकी २ गुण)

 (१) मराठीतील खरी.

(२) अलेक्झांडर कनिंगहॅम.

(३) जेम्स मिल.

(४) जेम्स अँट डफ.

(५) स्त्रीवादी इतिहासलेखन

पुढील विधाने सकारण स्पष्ट करा : (प्रत्येकी ३ गुण)

* (१) प्रादेशिक इतिहासलेखनाला चालना मिळाली.

(३) भारतीय संस्कृतीचा इतिहासापूर्वी सहस्रकात मागे जाऊ शकतो, हे सिद्ध झाले.

(४) इतिहासातील स्त्रियांच्या स्थानाचा नव्याने विचार होणे आवश्यक होते.

(५) गोविंद सखाराम सरदेसाई यांना लोक 'रियासतकार' म्हणूनच ओळखू लागले.

पुढील प्रश्नांची २५ ते ३० शब्दांत उत्तरे लिहा : (प्रत्येकी ३ गुण) *

 (१) बाबराने आपल्या आत्मचरित्रात कोणते वर्णन केले आहे?

(२) राष्ट्रवादी इतिहासलेखनात स्वातंत्र्यवीर सावरकरांचे योगदान कोणते ?

--------------------------------------------

(३) इतिहासलेखनाच्या वाटचालीतील बाणभट्टाचे कार्य लिहा. 

उत्तर : (१) प्राचीन काळातील राजांची चरित्रे लिहिणे हा इतिहासलेखनातील महत्त्वाचा टप्पा होता. (२) इसवी सनाच्या सातव्या शतकात बाणभट्टाने 'हर्षचरित' हा संस्कृत काव्यग्रंथ लिहिला. (३) हा ग्रंथ ऐतिहासिक चरित्रग्रंथाच्या स्वरूपात आहे. (४) या काव्यात त्याने तत्कालीन सामाजिक, आर्थिक, राजकीय, धार्मिक आणि सांस्कृतिकवादी चित्रण केलेले आहे.
-------------------------------------------------------------------

(४) 'राजतरंगिणी' या ग्रंथाविषयी माहिती लिहा.

(५) स्वतंत्र काळातील इतिहासलेखनाचे स्वरूप लिहा

(६) झियाउद्दीन बरनी याने सांगितलेले इतिहासलेखनाचे हेन् कोणते ?

(क) स्त्रीवादी इतिहासलेखनातील ताराबाई शिंद यांचे महत्त्व स्पष्ट करा.

 दहावी - इतिहास
उपयोजित इतिहास
१ • इतिहासलेखन : पाश्चात्त्य परंपरा

प्र. पुढील संकल्पना स्पष्ट करा : (प्रत्येकी २ गुण)

 (१) द्वंद्ववाद.

२) अॅनल्स प्रणाली.

टिपा लिहा : (प्रत्येकी २ गुण)

(१) जॉर्ज विल्हेम फ्रेडरिक हेगेल.

(२) कार्ल मार्क्स.

(३) मायकेल फुको...

(४) लिओपोल्ड फॉन रांके.

पुढील विधाने सकारण स्पष्ट करा (प्रत्येकी ३ गुण)

(१) स्त्रियांच्या आयुष्याशी निगडित विविध पैलूंवर विचार करणारे संशोधन सुरू झाले

(२) मायकेल फुकी यांच्या लेखनपद्धतीला ज्ञानाचे पुरातत्त्व' म्हटले आहे.

(३) इतिहास संशोधनात प्रायोगिक व निरीक्षण पद्धतीचा वापर करता येत नाही.

(४) अठराव्या शतकात इतिहासलेखनामध्ये वस्तुनिष्ठा महत्व येत गेले.

पुढील प्रश्नांची २५ ते ३० शब्दांत उत्तरे लिहा : (प्रत्येकी ३ गुण) * 

(१) 'इतिहासलेखन म्हणजे काय?

(२) रेने देकार्त यांनी इतिहासलेखनात कोणत्या मताचा आग्रह धरला?

(३) व्हॉल्टेअर यांना 'आधुनिक इतिहासलेखनाचे जनक असे का म्हटले जाते ?

(४) इतिहास संशोधनाची उद्दिष्टे लिहा.

५) प्राचीन भूतकाळातील स्मृतींचे काळात कोणकोणत्या गोष्टीमधून केले जात असे?

(६) अठराव्या शतकात इतिहासलेखनात कोणते बदल झाले ? 

30 डिसेंबर- दैनंदिन शालेय परिपाठ

प्रार्थना

 अता वंदिता मी गुरू माऊलीला, अति आदरे मी नमी या पदाला... 

श्लोक - 

पुरुष न्हदया नाकळे जेवढे । स्त्रियेचे समजणे तितुके गाढे । तियेच्या भावना गंगेचे पवाडे । वर्णिले न जाती माझ्याने ॥ - ग्रामगीता

 पुरुष हृदयाला जे कळत नाही तेवढे स्त्रियांचे समजणे गाढे असते. तिच्या भावनागंगेचे पोवाडे गाणे आपले काम नाही. अशी कबुली तुकडोजी महाराजांनी दिली आहे.

चिंतन-

 प्रयोगशाळेला शरण जा. हे युग आहे विज्ञानाचे. आज अनेक शोध माणसाचे जीवन सुखी करत आहेत, समृद्ध करीत आहेत. आपण विज्ञानाचा उपयोग वैभवासाठी करणार की विनाशासाठी करणार याचा विचार केला पाहिजे. विज्ञानाची वाटचाल ही माणुसकीच्या उन्नतीसाठी झालीच पाहिजे.

कथाकथन '

आचार्य देवो भव' • प्राचीन काळातील गोष्ट. एक होता राजा. पण तो क्रूर व दुष्ट होता. कुणी अपराध, गुन्हा केला तर भयंकर - शिक्षा मिळत असे. राजाला एकुलता एक राजपुत्र होता. त्याला राजाने प्राथमिक शिक्षण परीच द्यायचे ठरविले. राजाने शिक्षकाच्या नेमणुकीसाठी दवंडी पिटवली. परंतु राज्यातील एकही शिक्षक राजपुत्राला शिक्षण द्यायला तयार झाला नाही. राजाला खूप राग आला आणि पुन्हा प्रधानाला देण्यास सांगितले. पंधरा दिवसांच्या आत कुणी शिक्षक राजपुत्राला शिकविण्यास पुढे आले नाही तर राज्यातील सर्व शिक्षकांचा येईल असे फर्मान सुनावले. राजाचे हे भयंकर उग्र रूप पाहून राज्यातील सर्व शिक्षक धास्तावले. पण, शेवटच्या पंधराव्या दिवसापर्यंत पुढे आले नाही. शेवटी एक म्हातारा शिक्षक तयार झाला, कारण राजा तर शिरच्छेद करणार, त्यापेक्षा राजपुत्राला शिकवणे चांगले. म्हणून तक्षक दरबारात गेला. राजाने शिक्षकाचे स्वागत केले. शिक्षक राजपुत्रास शिकविण्यास तयार झाला, पण एका अटीवर. राजपुत्रास मी आपल्या परी विद्यादान करीन. राजाला प्रश्न पडला. शेवटी राजाने होकार दिला. राजाने राजपुत्राला शिक्षकाच्या स्वाधीन केले. इथे राजपुत्राला शिक्षकाच्या घरचे सुरु झाले. इथले वातावरण पाहून तो त्रासून गेला. आठ दिवस झाले तरी गुरुजींनी काही शिकवले नाही म्हणून आपल्या केली. राजाने राजपुत्रास व गुरुजींना राजवाड्यात बोलावून घेतले. राजाची तक्रार गुरुजीनी ऐकून घेतली. पण ती मान्य नव्हती. पण दिले. ८ वाजता झोपून उठायचा, मात्र आता पहाटे पाच वाजता उठतो. राजपुत्र घरी कोणतेच काम करीत नव्हता. माझ्या घरी स्वतःचे काम राजवाड्यात कोणतेच श्रम करीत नव्हता, इथे मात्र श्रम केल्याशिवाय जेवण मिळत नाही. हा राजपुत झालेला बदल आहे. गुरुजी राजांनी गुरुजींना भेटवस्तू देवून सत्कार केला. सेवेचाचि नाद, सेवेचाथि छंद, सेवेचा आनंद, सर्वकाळ आचार्य विनोबा भावे

सुविचार-

वर्तन परिवर्तन म्हणजे शिक्षण. [] विद्या आणि धन सततोद्योगानेच प्राप्त होते. • केवळ पुस्तके वाचून/शिकून शिक्षण मिळत नाही, अनुभवांनीच शिक्षणाला पूर्णता येते.

दिनविशेष

- • केवळ पुस्तके वाचून/शिकून शिक्षण मिळत नाही, अनुभवांनीच शिक्षणाला पूर्णता येते. देशभक्त शंकर दत्तात्रय देव स्मृतिदिन - १९७४. महाराष्ट्राचे एक अग्रगण्य पुढारी आणि महात्माजींची जीवनतत्वे आचरणात आणणारे एक स्वातंत्र्यसैनिक, देशभक्त. शंकरराव देव यांच्या निधनाने एका खंद्या, खऱ्या गांधीवादी कार्यकर्त्यांस देश मुकला. लावा कन्म ३० जानेवारी १८९५. गरिबीतूनही स्वावलंबनाने शिक्षण घेऊन गांधीजींच्या ग्रामसेवेच्या चळवळीसाठी ते बिहारमध्ये गेले. गांधीजींना पहिला महाराष्ट्रीय तरुण. १९२० साली पुन्हा महाराष्ट्रात येऊन त्यांनी गांधीवादी काँग्रेस संघटना महाराष्ट्रात उभी करण्याची व त्यासाठी पढविण्याची फारच मोठी व महत्त्वाची कामगिरी केली. राजनैतिक व रचनात्मक अशा दोन्ही क्षेत्रात त्यांनी काम केले. महाराष्ट्रात गांधीवाद रुजला. परंतु तळमळीच्या या कार्यकर्त्यास सत्ता हाती आल्यानंतर अनेक वेळा बाजूस पडावे लागले, निंदा व उपहास आला त्यांची खंत त्यांनी 'दैव देते पण कर्म नेते' या आपल्या आत्मचरित्रात व्यक्त केली आहे. परंतु त्यांच्या सेवेचा महाराष्ट्राला कधीही

मूल्ये - 

• विज्ञाननिष्ठा, राष्ट्रप्रेम.

अन्य घटना. 

योगीपुरुष रमण महर्षि यांचा जन्म (१८७९) • डॉ. विक्रम साराभाई स्मृतिदिन (१९७१) प्रसिद्ध स्वातंत्र्यसैनिक के. एम. मुशी यांचा जन्मदिन (१८८०) • प्रसिद्ध शाहीर पिराजीराव सरनाईक यांचे निधन (१९९२)

उपक्रम 

विज्ञान युगाचे महत्त्व विशद करणारे व्याख्यान आयोजित करणे 

समूहगान

 • हम भारत की नारी हैं, फूल नहीं चिनगारी है

 सामान्यज्ञान -

  • कांद्याचे वनस्पतीशास्त्रातील नाव अॅलियमसेपा, मूळ स्पॅनिश-स्पेनमध्ये गुलाबी, तपकिरी, पिवळसर पांढरा, लाल विविध अशा कांद्याच्या जाती आहेत. कांद्याच्या निर्यातीत जगात भारताचा क्रमांक तिसरा. भारतात ४० लाख टन कांदा उत्पादन होते. त्यातील ४० टक्के उत्पादन महत, त्यातही ३० टक्के नाशिकमध्ये. बलवर्धक असा बहुगुणी कांदा क्षय, हृदयरोग, उलटी, वात, पित्त, रक्तदोष, मूळव्याध, कृमी नष्ट करतो. चंदन चंदनाच्या झाडाच्या खोडातील मध्यभाग हा सुगंधी असतो. त्याचा सुगंध बरेच वर्षे टिकतो. ते टिकाऊ, जड व कठी - असते. त्याला वाळवी लागत नाही. भारतात चंदनाचे कोरीव काम उत्कृष्ट प्रकारे बनविण्याची जुनी परंपरा आहे. चंदन हा भारतीय वृक्ष आहे असे मानण्यात येते.

🛑  *संपूर्ण अभ्यास* 🛑

*पहिली ते दहावी अभ्यास, शिष्यवृत्ती, मराठी हिंदी इंग्रजी व्याकरण, गोष्टी,story साठी भेट दया*

*https://www.godavaritambekar.com/p/blog-page_47.html?m=1*

☘️☘️☘️☘️☘️☘️☘️

🔮 *वर्णनात्मक नोंदी 1ली ते 5वी*

https://www.godavaritambekar.com/p/blog-page_99.html?m=1

🔮 *वर्णनात्मक नोंदी 6 वी ते 8वी*

https://www.godavaritambekar.com/p/5-8.html?m=1

📕📗📘📙📕📗📘📙

*✳️इयत्ता दहावी सर्व विषय ऑनलाईन चाचणी*

https://www.godavaritambekar.com/p/blog-page_34.html?m=1

✳️ *इयत्ता नववी सर्व विषय ऑनलाईन चाचणी*

https://www.godavaritambekar.com/p/blog-page_93.html?m=1

*✳️इयत्ता आठवी सर्व विषय ऑनलाईन चाचणी*

https://www.godavaritambekar.com/p/blog-page_60.html?m=1

*✳️इयत्ता सातवी सर्व विषय ऑनलाईन चाचणी*

https://www.godavaritambekar.com/p/blog-page_32.html?m=1

*✳️इयत्ता सहावी सर्व विषय ऑनलाईन चाचणी*

https://www.godavaritambekar.com/p/blog-page_5.html?m=1

✳️ *इयत्ता पाचवी सर्व विषय ऑनलाईन चाचणी*

https://www.godavaritambekar.com/p/blog-page_64.html?m=1

*✳️इयत्ता चौथी सर्व विषय ऑनलाईन चाचणी*

https://www.godavaritambekar.com/p/blog-page_65.html?m=1

*✳️इयत्ता तिसरी सर्व विषय ऑनलाईन चाचणी*

https://www.godavaritambekar.com/p/blog-page_26.html?m=1

*✳️इयत्ता दुसरी सर्व विषय ऑनलाईन चाचणी*

https://www.godavaritambekar.com/p/blog-page_19.html?m=1

*✳️इयत्ता पहिली सर्व विषय ऑनलाईन चाचणी*

https://www.godavaritambekar.com/p/i.html?m=1