बालिकादिन ।। सावित्रीबाई फुले यांची माहिती ।। 3 जानेवारी 2024

by Godavari Tambekar on डिसेंबर ३१, २०२३ in भाषणसंग्रह

सावित्रीबाई फुले यांची माहिती

सावित्रीबाई फुले यांचा जन्म ३ जानेवारी १८३१ रोजी सातारा जिल्ह्यातील नायगाव गावात झाला. सावित्रीबाईंच्या आईचे नाव लक्ष्मीबाई आणि वडिलांचे नाव खंडोजी नेवसे पाटील होते. वयाच्या नऊव्या वर्षी तिचा विवाह क्रांतिसूर्य महात्मा ज्योतिबा फुले यांच्याशी झाला, त्यावेळी त्या अशिक्षित होत्या. लग्नानंतर फुले यांनी त्यांना लिहायला-वाचायला शिकवले. त्याकाळी चूल आणि मुले ही फक्त महिलांचीच समजली जात होती, मुलींना शाळेत पाठवले जात नव्हते. मुली आणि स्त्रियांना शिक्षणाचा अधिकार नव्हता. पण जिद्दी सावित्रीबाईंनी असे असतानाही अभ्यास केला. ज्योतिबांसोबत त्यांनी १९४८ साली पुण्यातील बुधवार पेठेत मुलींसाठी पहिली शाळा सुरू केली. अनेकांनी विरोध केला पण सावित्रीबाई, ज्योतिबा डगमगले नाहीत.

शाळेत जाताना लोकांनी दगडफेक केली आणि शेणही मारले, पण ते मागे हटले नाहीत. सावित्रीबाईंनी मुलींना शिक्षणाच्या प्रवाहात आणून क्रांती घडवली. त्यामुळे सावित्रीबाईंचा जन्मदिवस बालिका दिन आणि महिला शिक्षण दिन म्हणून साजरा केला जातो.

मी आणि माझे पती ज्योतिबा यांनी लावलेल्या रोपट्याचे आज वटवृक्ष झाले आहे याचा मला अभिमान वाटतो. आज असे कोणतेही क्षेत्र नाही जिथे महिलांचा सहभाग नाही.

पण 200 वर्षांपूर्वी असे चित्र नव्हते. स्त्री ही चूल होती आणि मूल एवढ्यापुरतेच मर्यादित होते. तिला घराच्या उंबरठ्याच्या बाहेर पाऊलही टाकू दिले नाही. ती घरातील सजावटीची वस्तू मानली जात असे. शिक्षणाने मानवी जीवनाचा विकास होतो, हे महात्मा फुले जाणत होते, म्हणून त्यांनी सर्व प्रकारचे प्रयत्न केले आणि स्त्री शिक्षणासाठी रात्रंदिवस काम केले, त्यामुळेच आज महिलांची प्रगती दिसून येते.

माझ्या आयुष्यात आलेली सर्व दु:खं, संकटं सर्व महिलांच्या आयुष्यात येतात. त्यामुळे महिलांनी मागे राहू नये. जीवनातील संकटाचा सामना फक्त महिलाच करू शकतात. तिला देवाने दिलेली सहनशक्ती खूप मिळते.

सावित्रीबाई फुले ही भारताच्या इतिहासातील एक महत्त्वपूर्ण व्यक्ती आहे. भारतातील पहिल्या महिला शिक्षिका म्हणून त्यांना ओळखतात आणि त्यांनी देशाच्या पारंपारिक जातिविरुद्ध लढण्यासाठी खुप परिश्रम घेतले. त्यांच्या प्रयत्नांमुळे समाजाकडून दुर्लक्षित असलेल्या अनेक लोकांचे महिलांचे जीवन सुधारण्यास मदत झाली आहे.

ज्योतिबांना लहानपणापासूनच जातीवादाचा त्रास होता. अस्पृश्यांचे हाल पाहून ज्योतिबांना राग यायचा. अशा अमानवी परंपरा आणि कर्मकांडाच्या विरोधात ज्योतिबाचे मन पेटले. ज्योतिबाच्या मनात धगधगता ज्योत पेटवण्याचे काम सावित्रीनेच केले आणि ती खरी सामाजिक क्रांतीची ज्योत बनली. शिक्षणाच्या प्रसारासाठी इतर सामाजिक क्षेत्रात काम करणे आवश्यक आहे, महिलांचा आत्मविश्वास वाढवणे आवश्यक आहे, हे सावित्रीबाईंनी ओळखले. त्यानंतर पती जोतिबा फुले यांच्यासमवेत त्यांनी महाराष्ट्रातील स्त्री शिक्षणाच्या सुरुवातीच्या टप्प्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली.

जुलै १८८७ मध्ये जोतिराव फुले यांना अर्धांगवायू झाला. 28 नोव्हेंबर 1890 रोजी ज्योती रावांचे त्या आजाराने निधन झाले. ज्योती रावांचे पुतणे नाराज झाले आणि त्यांनी ज्योतीरावांचे दत्तक पुत्र यशवंतराव यांना विरोध करण्यास सुरुवात केली, कारण अंत्ययात्रेदरम्यान टिटवे धारण करणाऱ्याला वारसा हक्क मिळतो. त्यावेळी सावित्रीबाईंनी हिंमत दाखवून स्वत:ला धरले. अंत्ययात्रेच्या अग्रभागी जाऊन ज्योतीरावांच्या पार्थिवाला स्वतःच्या हातांनी अग्नी दिला. यशवंतराव हे विधवेचे पुत्र असल्याने त्यांना मुलगी द्यायला कोणी तयार नव्हते. यशवंत यांचा विवाह 4 फेब्रुवारी 1889 रोजी कार्यकर्ता ज्ञानोबा कृष्णाजी ससाणे यांच्या राधा नावाच्या मुलीशी झाला. महाराष्ट्रातील हा पहिलाच आंतरजातीय विवाह आहे.

1897 मध्ये पुण्यात प्लेगची साथ पसरली. या जीवघेण्या आजाराने अनेकांचा बळी घेतला होता. त्यातून उद्भवलेली परिस्थिती लक्षात घेऊन प्लेगग्रस्तांची सेवा करताना सावित्रीबाईंनाही प्लेग झाला. यामध्ये 10 मार्च 1897 रोजी वयाच्या 66 व्या वर्षी त्यांचे निधन झाले.

सावित्रीबाईंच्या सामाजिक कार्याबद्दल कृतज्ञता म्हणून, 1995 पासून 3 जानेवारी, सावित्रीबाईंचा वाढदिवस, बालिका दिन म्हणून साजरा केला जातो. सावित्रीबाईंना ज्ञानज्योती, क्रांतीज्योती या टोपणनावांनीही ओळखले जाते.

18 व्या शतकाच्या उत्तरार्धात आणि 19 व्या शतकाच्या सुरुवातीच्या काळात पेशव्यांनी पुण्यावर राज्य केले. पेशवाईचा हा कालखंड मराठी संस्कृतीचा हळूहळू अधोगतीचा काळ मानला जातो. परिणामी, 1818 मध्ये, इंग्रजांनी मराठी राज्य ताब्यात घेण्यास सुरुवात केली आणि एका नवीन युगाची सुरुवात केली.

1848 मध्ये पुण्यात महाराष्ट्रातील पहिल्या मुलींच्या शाळेचे संस्थापक महात्मा ज्योतिबा फुले यांनी ही शाळा सुरू करून स्त्री शिक्षणाचा पाया घातला. त्यानंतर १८५३ मध्ये सावित्रीबाईंनी या शाळेत मुलींना शिकवायला सुरुवात केली.

त्याकाळी पुण्याच्या पारंपरिक समाजव्यवस्थेने स्त्रियांनी शिकणे हे पाप आणि त्यांना शिकवणे हे पाप मानले. यामुळे शहरातील उच्चवर्गीय आणि सनातनी लोक संतप्त झाले, त्यांनी सावित्रीबाईंना विविध मार्गांनी त्रास देण्यास सुरुवात केली.